Mevlânâ Ârif Dikgeranî, Emîr Külâl (Gilal) hazretlerinin dört halifesinden ikincisidir. Doğduğu ve vefat ettiği yer, Buhara yakınındaki Dikgeran kasabasıdır. Emir Külâl, Mevlânâ Ârif hakkında “Benim yakınlarım arasında, Şah-ı Nakşibend ve Mevlânâ Ârif’ten üstün olanı yoktur” buyurmuşlardır. Bizzat Şah-ı Nakşibend Hazretleri, mürşidlerinin bu nefeslerine uyarak tam yedi yıl Mevlânâ Ârif’in sohbetine devam etmişlerdir. Ve ona öylesine saygı göstermişlerdir ki; su kenarında abdest alsalar onun üstüne geçmemeğe ve altında taharetlenmeğe bakarlardı. Yolda giderken de ileriye geçmemeğe dikkat ederlerdi. Çünkü Mevlânâ Ârif, mürşidlerinin hizmetine kendilerinden evvel girmiştir ve maddî zaman ölçüsüyle daha kıdemlidir... “Size vasiyetlerim vardır”
Hace Bahaeddin Nakşibend hazretleri hacdan memleketlerine dönerlerken Merv şehrine geldiler ve orada bir müddet oturdular. Sevenleri ve bağlıları da etraftan ve Mâverâünnehr’den gelip Merv şehrinde toplandılar. O sırada bir haberci Mevlana Ârif hazretlerinden bir haber getirdi: “Çabucak yetişiniz ki, âhirete göç etmemiz yakınlaşmıştır. Size vasiyetlerim vardır.”
Hace Hazretleri de yakınlarını Merv şehrinde bırakıp hızla Buhara yolunu tuttular ve Mevlânâ Ârif hazretlerine ulaştılar. Yalnız kalınca Mevlânâ Ârif, Şâh-ı Nakşibend hazretlerine dedi ki:
“İşte vakit sona erişti!”
“Aramızda büyük mânâda birlik ve beraberlik hâsıl oldu Şimdi de bu birlik ve beraberlik üstündeyiz... İşte vakit sona erişti. Kendi yakınlarıma ve sizinkilere nazar ettim. Bu tarîkate ehliyeti ve yokluk sıfatını en ziyade Hace Muhammed Pârisâ’da buldum. Tarîkatte elime geçen her mevhibe ve mânayı ona havale ettim ve yakınlarıma ona bağlanmalarını emreyledim. Sizin de bu hususta yardımınızı esirgemeyeceğinizden emin olmak isterim. Kaldı ki, Muhammed Pârisâ sizin de bağlılarınızdandır. Şimdi sizden ricam: Kendi elinizle su kaplarını yıkayın! İki diziniz üzerine oturup elinizle ateş yakın ve suyumu ısıtın! Bana lâzım olan şeyleri yerine getirin, vefatımdan üç gün sonra da yerinize dönün!”
Bu mübarek zat, bunları söyledikten hemen sonra da vefat etti...