Vânî Seyyid Mehmed Efendi Van’da doğmuş olup, doğum târihi bilinmemektedir. Babasından dolayı “Vânîzâde”, kendisi Van’da doğduğu için de “Vânî” nisbetleri ile meşhûr oldu... 1685 (H.1096) târihinde Bursa yakınlarında Kestel’de vefât etti...
Vânî Seyyid Mehmed Efendi, ilk tahsîline Van’da başladı. Doğunun belli başlı ilim merkezlerini dolaştı. Gence, Karabağ ve Tebriz gibi bâzı beldelerde ilim tahsîl etti. Bilgisi ve hitâbetiyle, herkesin hayranlığına mazhar olan Mehmed Efendi, Erzurum beylerbeyi Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa ile sohbet edip, nasîhatlerde bulundu. Fâzıl Ahmed Paşanın babasının vefâtı üzerine sadrâzam tâyin olunarak İstanbul’a çağrılmasından sonra, Mehmed Efendinin nâmı İstanbul’da da duyulmaya başladı. Pâdişâh Dördüncü Mehmed Hanın emriyle İstanbul’a çağrıldı. Pâdişâh hocası “Hünkâr şeyhi” ve Yeni Câmi’de ilk kürsü vâizi oldu. Şehzâde Mustafa’nın da hocalığını yaptı. Yeni Câmi kürsüsünden ettiği vaaz ve nasîhatleri pek tesirli idi... Viyana Seferine katıldı...
Vânî Mehmed Efendi 1683 senesinde Sadrâzam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki İkinci Viyana Seferine “Ordu Şeyhi” olarak katıldı. Seferden sonra Bursa yakınlarındaki Kestel köyüne gönderildi. İstanbul’da Boğaz’da kendi adıyla anılan Vânîköy’de bir câmi ve medrese yaptırdığı gibi, Kestel’de de büyük bir câmi ve mektep yaptırdı. Ömrünü orada tamamladı.
Vânî Mehmed Efendinin vefat etmeden önceki vasiyeti özetle şöyledir:
“Hamdü senâ Allahü teâlâya mahsustur. O’nun Resûlü’ne salât ve selâm ederim. Cenâb-ı Hak insanı şu fânî dünyâda, bâkî ve ebedî olan âhirete azık toplamak için yarattı. Dünyâda yarattığı cevher ve mâdenleri ve mallarını da, Cennet’in yüksek makamlarını onlarla elde etmek için bu hikmetle yarattı. Dünyânın yokluğa gidişi ve âhiretin bâkî ve ebediyete mazhâr olduğu, Kur’ân-ı kerîmde bildirildi. Sonra âhiret için azık tedârik etmek ve muhtâc olanlara yardım husûsunda teşvikte bulunuldu.
Ey Rabbim! Kulunu bu mübârek binâların inşâsına muvaffak kıldığın gibi, bunların güzelce kabûlünü ve bereketini de ihsân eyle. Rızâna yakın olarak dîninin ihyâsına sebep kıl.”